Τι είναι η ψυχοθεραπεία με λίγα λόγια
Υπό τον όρο «ψυχοθεραπεία» υπάγεται μία πολύ μεγάλη γκάμα από μεθόδους που βασίζονται μόνο στη χρήση του λόγου και τη σχέση ψυχοθεραπευτή – θεραπευόμενου (ή και των θεραπευόμενων μεταξύ τους στις ομαδικές μορφές ψυχοθεραπείας) με κοινό σκοπό την ψυχική υγεία του ατόμου.
Επίσης κοινός παράγοντας όλων των μεθόδων ψυχοθεραπείας είναι ότι βοηθούν μέσα από συζητήσεις το άτομο να συνειδητοποιήσει διάφορα στοιχεία για τον εαυτό του, όπως τον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται, το γιατί σκέφτεται έτσι όπως σκέφτεται, το τι επιθυμεί, το γιατί επιθυμεί αυτά που επιθυμεί, ποιες είναι οι αξίες του, το πώς νιώθει σε διάφορες περιστάσεις, το γιατί νιώθει έτσι όπως νιώθει κατά περίσταση, το πώς συμπεριφέρεται, το γιατί συμπεριφέρεται έτσι όπως συμπεριφέρεται.
Ασφαλώς έμφαση δίνεται στα στοιχεία από τα παραπάνω που του προκαλούν συχνά ψυχική ταραχή ή δυσφορία και έκπτωση στη λειτουργικότητά του. Μέσα απ’ αυτές τις συνειδητοποιήσεις -και στο βαθμό φυσικά που το άτομο θα επιτρέψει τις κατάλληλες αλλαγές βάσει αυτών των συνειδητοποιήσεων- οδηγείται προς τη θεραπεία. Οι συνειδητοποιήσεις αυτές μπορεί να γίνουν με περισσότερο ή λιγότερο απροκάλυπτο, άμεσο και ευθύ τρόπο ανάλογα με τη μέθοδο που ακολουθείται.
Σε ποιους απευθύνεται η ψυχοθεραπεία
Αν πούμε ότι η ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο μόνο τη θεραπεία ψυχικών διαταραχών, τότε προφανώς η ψυχοθεραπεία είναι χρήσιμη μόνο για τους ανθρώπους που πάσχουν από κάποια «επίσημη» ψυχική διαταραχή απ’ αυτές που έχουν κωδικοποιηθεί στην ψυχιατρική επιστήμη, όπως λ.χ. γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία, κοινωνική φοβία κ.λπ..
Αν πούμε όμως ότι η ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την ψυχική υγεία του ατόμου, τότε τα πράγματα αλλάζουν και η ψυχοθεραπεία ενδιαφέρει πολύ περισσότερους ανθρώπους. Ο λόγος είναι ότι υπάρχει μία ευρύτατη «γκρίζα ζώνη» όπου πολλοί άνθρωποι ναι μεν δεν πάσχουν από μία «επίσημη» ψυχιατρικά κωδικοποιημένη ψυχική διαταραχή όπως μία απ’ αυτές που αναφέραμε ενδεικτικά πιο πάνω, όμως από την άλλη μεριά δεν απολαμβάνουν πραγματικά, ψυχική υγεία.
Τι είναι και τι δεν είναι ψυχική υγεία
Με τη στενή έννοια του όρου, ψυχικά υγιής είναι αυτός που δεν πάσχει από μία τυπική ψυχική διαταραχή με συγκεκριμένα συμπτώματα. Όμως αυτός ο ορισμός έχει εγκαταλειφθεί προ πολλού από την παγκόσμια επιστημονικά κοινότητα και ορθά κατά την προσωπική μου άποψη.
Ας δούμε τον ορισμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την υγεία γενικότερα:
Υγεία είναι μία κατάσταση πλήρους φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία αρρώστιας ή αδυναμίας.
Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό και αναφορικά με την ψυχική υγεία, μέτρο του αν κάποιος είναι ψυχικά υγιής δεν είναι το πόσο σύνηθες είναι ένα πρόβλημα που πιθανώς αντιμετωπίζει (έτσι ώστε να μη θεωρείται ως ψυχική διαταραχή), αλλά το αν τελικά βρίσκεται σε κατάσταση ευεξίας στην καθημερινότητά του.
Για παράδειγμα, δεν απολαμβάνει πραγματικά ψυχική υγεία ένας άνθρωπος ο οποίος συχνά δυσανασχετεί όταν πάει στη δουλειά του· τσακώνεται πολύ συχνά με τον/την σύντροφό του· είναι λίγο- πολύ αδιάφορος και σπάνια -αν ποτέ- νιώθει την αγάπη να γεμίζει την καρδιά του σε μία συντροφική σχέση· αγχώνεται συχνά για να προλάβει αυτά που πρέπει να κάνει ή με διάφορες αφορμές της καθημερινότητας· ζει όλη του την εβδομάδα περιμένοντας το σαββατοκύριακο ή τους μήνες περιμένοντας τις διακοπές των εορτών και του καλοκαιριού (έμμεση απόδειξη ότι δεν απολαμβάνει ψυχική ευεξία στην καθημερινότητά του). Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν είναι στ’ αλήθεια ψυχικά υγιής, παρ’ όλο που αυτά τα φαινόμενα είναι τόσο συχνά στο μέσο άνθρωπο που θεωρούνται «φυσιολογικά».
Κατά το ίδιο ακριβώς σκεπτικό, δεν απολαμβάνει ψυχική υγεία κάποιος ο οποίος θυμώνει συχνά (δικαίως ή αδίκως δεν έχει σημασία απ’ τη στιγμή που ο θυμός απέχει πολύ από την ψυχική ευεξία)· τον περισσότερο καιρό δεν νιώθει πλήρης και ικανοποιημένος στη ζωή του· συχνά ταλαιπωρείται από διλήμματα (και άρα βασανίζεται ψυχικά από εσωτερικές συγκρούσεις μη μπορώντας να είναι ολόκληρος σ’ αυτά που κάνει)· βαριέται συχνά· δεν νιώθει ασφάλεια.
Ακόμα, δεν απολαμβάνει ψυχική υγεία κάποιος που δεν αφήνει χρόνο να νιώσει τα συναισθήματά του, κυρίως τα πιο βαθιά και ουσιαστικά απ’ αυτά, επειδή (είτε το ξέρει είτε όχι) ισχύει πως αν το κάνει, δεν θα του είναι ευχάριστα και τα απωθεί διαρκώς στο υποσυνείδητό του. Υπάρχουν πράγματι πολλοί τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι αποφεύγουν να νιώσουν τα συναισθήματά τους όπως το να σκέφτονται συνέχεια (να ζουν στο κεφάλι τους), να εργάζονται υπερβολικά, να επιζητούν συνεχώς σωματικές ηδονές (υπερβολικό φαγητό, σεξ), να λαμβάνουν ουσίες (αλκοόλ, νικοτίνη, ναρκωτικά), να βρίσκονται διαρκώς με παρέα, να ασχολούνται συνέχεια με άλλους, να βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση κ.λπ..
Όμως ένας άνθρωπος που δεν αφήνεται να νιώσει τα συναισθήματά του, αποκλείει τον εαυτό του από την πραγματική ψυχική ευεξία (υγεία) αφού ψυχική υγεία δεν είναι η αποφυγή της δυσφορίας την οποία κουτσά-στραβά επιτυγχάνει, αλλά η παρουσία ψυχικής πληρότητας, ικανοποίησης, ψυχικής γαλήνης και ευφορίας ως αναγνωρίσιμο, υπαρκτό, βίωμα και όχι απλά ως απουσία ψυχικής ταραχής.
Τέλος δεν απολαμβάνει ψυχική υγεία κάποιος που δεν αισθάνεται πραγματικά καλά με τον εαυτό του, τους άλλους και τις περιστάσεις της ζωής του όπως ακριβώς είναι την κάθε στιγμή (επιτρέποντας φυσικά κάθε είδους θετική και εφικτή αλλαγή να έρθει αβίαστα), δεν αισθάνεται δηλαδή ότι είναι εντάξει όπως είναι και αντίθετα ένα διαρκές σχεδόν αίσθημα ότι εκκρεμεί η βελτίωση του εαυτού του ή των άλλων ή των περιστάσεων της ζωής του ταλαιπωρεί και βαραίνει μόνιμα την ψυχή του.
Συμπέρασμα
Ώστε εκτός από τους ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικές διαταραχές, άνθρωποι που εμπίπτουν στις παραπάνω περιπτώσεις μπορούν να ωφεληθούν από την ψυχοθεραπεία. Αρκεί φυσικά να μην παρασυρθούν από το πόσο σύνηθες είναι κάποιος να μην είναι ψυχικά υγιής με την έννοια που αναπτύξαμε. Δηλαδή να πιστέψουν ότι ασχέτως του πώς ζει ο περισσότερος κόσμος, αξίζουν και μπορούν κάτι καλύτερο, διότι όντως είναι εφικτή η αληθινή ψυχική υγεία.
Βέβαια για αυτές τις περιπτώσεις θα χρειαστεί μία ψυχοθεραπευτική μέθοδος και ένας ψυχοθεραπευτής που να εστιάζει και στην υπαρξιακή, πανανθρώπινη αιτία όλων των ψυχικών προβλημάτων του ανθρώπου και όχι μόνο στις προσωπικές του αιτίες. (Αυτή είναι άλλωστε μία προσέγγιση που βλέπει την ψυχική διαταραχή απλά ως ακραία έκφραση του φάσματος της πανανθρώπινης σχεδόν απουσίας αληθινής ψυχικής υγείας).
Ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι που βλέπουν τα ψυχολογικά προβλήματα του ατόμου ως αποτελέσματα μόνο προσωπικών αιτιών στη δική του ιστορία, μπορούν να φτάσουν μέχρι του σημείου να το απαλλάξουν από τη δυστυχία των συμπτωμάτων της ψυχικής του διαταραχής αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα το οδηγήσουν στην αληθινή ψυχική υγεία όπως την ορίσαμε.
© 2016 Βασίλης Γιαννακόπουλος Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας
