Στο άρθρο «Ποια είναι η πραγματική αιτία που νοιώθουμε δυσάρεστα συναισθήματα» διατυπώσαμε την άποψη ότι πίσω από κάθε είδους ψυχική δυσφορία, ανεξάρτητα από τις αφορμές που την προκαλούν, βρίσκονται πεποιθήσεις που έχουν ως ουσιώδες νόημα το «δεν είμαι εντάξει όπως είμαι». Στο ίδιο άρθρο προτείναμε μάλιστα μία δοκιμή που μπορεί να μας βοηθήσει να βρούμε μέσα μας κρυμμένες πεποιθήσεις για τον εαυτό μας όπως π.χ. «δεν αξίζω», «είμαι αδύναμος» κ.λπ. που έχουν αυτό το νόημα.
Συγκεκριμένα είπαμε να φέρουμε στη μνήμη μας ένα δυσάρεστο γεγονός και να αναρωτηθούμε τι εικόνα έχουμε, δηλαδή τι πιστεύουμε για τον εαυτό μας την στιγμή που αισθανόμαστε το δυσάρεστο συναίσθημα το οποίο συνοδεύει αυτό το γεγονός. Συνήθως έρχεται μία αρνητική αυτοεικόνα ή πεποίθηση, μερικές φορές όμως όχι. Σε τούτο το άρθρο θα δούμε ένα λόγο που μπορεί να ευθύνεται γι αυτό.
Γενικά, το να μας έρθει στο μυαλό μία θετική πεποίθηση για τον εαυτό μας τη στιγμή που σκεφτόμαστε ένα δυσάρεστο γεγονός και νοιώθουμε άσχημα, ίσως να οφείλεται στο ότι αναφερόμαστε σ’ αυτό που λογικά πιστεύουμε για τους εαυτούς μας κι όχι σ’ αυτό που πραγματικά υπάρχει μέσα μας υποσυνείδητα.
Για παράδειγμα, αν κάποιος φέρει στη μνήμη του μία περιφρονητική ή προσβλητική συμπεριφορά απέναντί του και νοιώθει άσχημα, σημαίνει ότι έχουν ενεργοποιηθεί αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του που υπάρχουν στο υποσυνείδητό του όπως λ.χ. «δεν αξίζω να με σέβονται» και «δεν μπορώ να πάρω σεβασμό». Ωστόσο είναι πολύ πιθανό να πει: «όχι αντίθετα, πιστεύω ότι αξίζω να με σέβονται και γι αυτό ακριβώς θυμώνω, στενοχωριέμαι, απογοητεύομαι κ.λπ.». Επίσης μπορεί να επιμένει ότι είναι σίγουρος και για το ότι μπορεί να πάρει τον σεβασμό που του αξίζει, αν κι αυτό είναι λίγο πιο δύσκολο, γιατί η ίδια η πραγματικότητα τον διαψεύδει.
Αυτά εντούτοις είναι που του λέει η λογική, τα πιστεύει μόνο με το μυαλό. Το συναίσθημά του, του λέει άλλα. Αν και το συναίσθημά του, του έλεγε «αξίζω και μπορώ να παίρνω σεβασμό», τότε το συναίσθημά του θα ήταν ευχάριστο, θα είχε ηρεμία, παρ’ όλο που του φέρθηκαν άσχημα. Αν προσέξει λίγο καλύτερα, θα δει ότι τη στιγμή που θυμάται την κακή συμπεριφορά που δέχθηκε, νοιώθει ανάξιος ή τουλάχιστον ανήμπορος να πάρει σεβασμό, γιατί ένα μέρος μέσα του, υποσυνείδητα αυτό πιστεύει.
Όμως συχνά, πολύ γρήγορα, πριν καν αντιληφθεί συνειδητά ότι συντηρεί μέσα του μία τέτοια πεποίθηση, την απωθεί και την σκεπάζει κάτω από τη λογική και αληθή δήλωση «αξίζω να μου φέρονται με σεβασμό». Αν προσέξουμε πιο πολύ και αποδεχθούμε την πιθανότητα να μην είμαστε και τόσο σίγουροι για τους εαυτούς μας σε υποσυνείδητο επίπεδο, τότε θα αναγνωρίσουμε την αυτοαμφισβήτηση που κρύβεται κάτω από κάθε μορφής ψυχική δυσφορία.
Συνήθως τις αρνητικές πεποιθήσεις για τους εαυτούς μας τις κρατάμε απωθημένες στο υποσυνείδητο, και ένας λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι όταν έρχονται στο συνειδητό, μας πονάνε. Ένας άλλος σημαντικός λόγος που οι άνθρωποι ενοχλούμαστε πολύ στην ιδέα ότι τρέφουμε αρνητικές πεποιθήσεις για το άτομό μας, στην ιδέα δηλαδή ότι έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι ο εξής: η έλλειψη πίστης προς τον εαυτό, έχει αναχθεί από την κοινωνία εσφαλμένα σε ελάττωμα, λόγω των δυσμενών της επιπτώσεων. Έτσι λοιπόν στην αρχή είναι πιθανόν να μας φανεί πολύ δύσκολο να παραδεχθούμε ότι έχουμε έλλειμμα αυτοεκτίμησης.
Όμως η αμφιβολία για τον εαυτό είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο μετά από ένα σημείο εξέλιξης του ανθρώπου ως είδος και ως άτομο. Δεν πρόκειται για ελάττωμα, αλλά για ένα απολύτως φυσιολογικό και αναστρέψιμο επακόλουθο δύο παραγόντων: εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας που μας κλόνισαν την αυτοεκτίμηση (βλ. άρθρο «Πώς οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας») και αυξημένο επίπεδο ευαισθησίας/ευφυίας που μας έκανε να τα παίρνουμε όλα προσωπικά (βλ. άρθρο «Τι είναι η ευαισθησία/ ευφυΐα και πώς επηρεάζει την αυτοεκτίμησή μας»).
Πολλές φορές αυτή κλονισμένη αυτοεκτίμηση μένει απωθημένη στο υποσυνείδητο, ακριβώς γιατί όταν έρχεται στην επιφάνεια πονάει και διότι θεωρείται ως ελάττωμα χωρίς πραγματικά να είναι.
Ακόμα και οι άνθρωποι που συνειδητά έχουν ιδιαίτερα θετικές πεποιθήσεις για τον εαυτό τους, πεποιθήσεις που γενικά τους κάνουν να αισθάνονται ανώτεροι καθ’ οιονδήποτε τρόπο από τους άλλους, έχουν στο υποσυνείδητό τους αρνητικές πεποιθήσεις/ αμφιβολίες για το άτομό τους τις οποίες καλύπτουν χωρίς να το καταλαβαίνουν, με θετικές υπερβολές. Χαρακτηριστικά, η αλαζονεία και η έπαρση είναι στην ουσία δείγματα υποσυνείδητης χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Επίσης είναι χρήσιμο να τονίσουμε ότι το υποσυνείδητο μέρος του μυαλού μας δεν έχει κανένα απολύτως πρόβλημα να συντηρεί παράλληλα τις πιο αντιφατικές μεταξύ τους πεποιθήσεις, είναι σαν να συντηρεί την κάθε μία σε διαφορετικό χώρο. Μπορεί στο υποσυνείδητο ενός ανθρώπου να υπάρχουν ταυτόχρονα το «είμαι ο χειρότερος» και το «είμαι ο καλύτερος», το «είμαι ανάξιος» και το «είμαι άξιος» κ.λπ. Ανάλογα με τα γεγονότα ενεργοποιούνται οι αντίστοιχες πεποιθήσεις και γι’ αυτό είναι πιθανό για έναν άνθρωπο άλλοτε να νοιώθει μεγάλος και σπουδαίος και άλλοτε μικρός κι ασήμαντος.
