Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που αντιδρούν υπερβολικά σε διάφορες καταστάσεις. Μπορεί να θυμώνουν, να «αρπάζονται», να αγχώνονται, να φοβούνται, να στενοχωριούνται, να παραπονιούνται κ.λπ. σε βαθμό δυσανάλογα μεγάλο προς το όποιο γεγονός, όπως κάτι που είπε ή έκανε κάποιος άλλος ή κάτι που τους συνέβη γενικά.
Έχουμε την τάση αυτούς τους ανθρώπους (ή τους εαυτούς μας αν πρόκειται για μας τους ίδιους) να τους χαρακτηρίζουμε ως παράξενους, ιδιότροπους, ακόμα και ψυχικά διαταραγμένους, ή ακόμα και «ψυχοπαθείς» ή «τρελούς» με την καταχρηστική και ειρωνική βέβαια έννοια των όρων. Είναι όμως έτσι;
Αν αναλύσουμε αυτό το θέμα, θα δούμε ότι κατά κανόνα ένας άνθρωπος που αντιδρά υπερβολικά απέναντι σ’ ένα γεγονός, έχει μέσα του αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του τις οποίες το ασήμαντο ερέθισμα απλά πυροδοτεί. Το συμβάν μπορεί όντως να είναι πολύ μικρής σημασίας. Όμως όπως αρκεί να ασκήσουμε μία μικρή πίεση πάνω σ’ ένα κουμπί ενός εκρηκτικού μηχανισμού κι αυτό να οδηγήσει σε μία μεγάλη έκρηξη, έτσι κι αν η κατάλληλη αφορμή «πιέσει» την κατάλληλη αρνητική πεποίθηση μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, μπορεί να εκλυθεί μία συναισθηματική ταραχή πολύ δυσανάλογη με την φαινομενική της αιτία.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα.
– Ένας άντρας θυμώνει πάρα πολύ με αφορμή το γεγονός ότι ο συνάδελφός του στη δουλειά δεν του απάντησε σε μία ερώτησή του. Αυτό που γίνεται μέσα στο μυαλό του ταχύτατα και υποσυνείδητα, είναι ο εξής συνειρμός: δεν μου απάντησε στην ερώτησή μου → με αγνοεί → δεν αξίζω να με υπολογίζουν, δεν αξίζω να με σέβονται, δεν μπορώ να πάρω σεβασμό από τους άλλους (με πλάγια γράμματα οι αρνητικές πεποιθήσεις που ήδη έχει μέσα του) → έντονος πόνος (που προέρχεται από τη διέγερση των αρνητικών πεποιθήσεων μέσα του, αλλά εκλαμβάνεται απ’ το μυαλό του ως προερχόμενος από τον άλλον) → μεγάλος θυμός εναντίον του άλλου και ενδεχομένως μία υπερβολική αντίδραση σε επίπεδο συμπεριφοράς.
– Μία γυναίκα εξοργίζεται ή βάζει τα κλάματα με αφορμή ότι ο σύζυγός της τής είπε με ήρεμο τρόπο ότι το κρέας που μαγείρεψε ήθελε ίσως να ήθελε κι άλλο ψήσιμο. Στο υποσυνείδητο του μυαλού της συμβαίνουν οι εξής συνειρμοί: μου είπε ότι δεν μαγείρεψα καλά → δεν μαγειρεύω καλά → είμαι άχρηστη, είμαι ανίκανη και: δεν αναγνωρίζει τον κόπο μου → δεν αξίζω να με αναγνωρίζουν, δεν αξίζω να σέβονται τον κόπο μου (με πλάγια γράμματα οι αρνητικές πεποιθήσεις που έχει ήδη μέσα της) → έντονος πόνος (που προέρχεται από τη διέγερση των αρνητικών πεποιθήσεων μέσα της αλλά εκλαμβάνεται απ’ το μυαλό της ως προερχόμενος από τον σύζυγο) → κλάματα με αίσθημα αδικίας ή θυμός.
– Ένας οδηγός κάνει από αβλεψία του ένα πολύ μικρό τρακάρισμα που προκαλεί σχεδόν ασήμαντες ζημιές στο αυτοκίνητό του και στο αυτοκίνητο του άλλου και αντιδρά με έντονο άγχος, ανησυχία, στενοχώρια και ενοχές ενώ το μυαλό του κατακλύζεται από σκέψεις αγωνίας για το πώς θα επισκευάσει τη ζημιά στο αυτοκίνητό του, πώς θα αποζημιώσει τον άλλον, πώς του ξέφυγε και έκανε αυτό το λάθος κ.λπ..
Στην πραγματικότητα το μικρό τρακάρισμα ενεργοποίησε μέσα του αρνητικές πεποιθήσεις που έχει ήδη μέσα του -από την παιδική του κιόλας ηλικία- μέσα από έναν συνειρμό που πήγε κάπως έτσι: έκανα από αβλεψία μου ένα τρακάρισμα → είμαι ανίκανος, είμαι άχρηστος, είμαι απρόσεκτος, είμαι αμελής → έντονη ενοχή και στενοχώρια. Επίσης: είμαι αδύναμος, είμαι ανήμπορος (να αντιμετωπίσω τις συνέπειες, την γραφειοκρατία, την απώλεια χρόνου), δεν έχω τον έλεγχο (αφού δεν ήθελα καθόλου να συμβεί κάτι τέτοιο ούτε τις συνέπειές του και όμως συνέβη) → έντονο άγχος, στενοχώρια, υπερβολική ενασχόληση με το συμβάν, το σκέπτεται συνέχεια, το αναφέρει διαρκώς σε άλλους κ.λπ..
Μπορούμε να πούμε ότι αυτό που συμβαίνει όταν αναπτύσσονται υπερβολικές συναισθηματικές και αντίστοιχα συμπεριφορικές αντιδράσεις είναι αυτό που λέει η λαϊκή παροιμία «όποιος έχει την μύγα, μυγιάζεται». Δηλαδή όπως είδαμε στα παραπάνω παραδείγματα οι άνθρωποι είχαν ήδη μέσα τους την «μύγα» ότι δεν είναι εντάξει όπως είναι και «μυγιάστηκαν» με ασήμαντες αφορμές, δηλαδή αντέδρασαν υπερβολικά σε συναισθηματικό και συμπεριφορικό επίπεδο.
Ώστε λοιπόν κάποιος που νοιώθει και φέρεται υπερβολικά, δεν είναι στ’ αλήθεια ιδιότροπος, παράξενος, «τρελός» κ.λπ., απλά μέσα του, συνήθως υποσυνείδητα πιστεύει αρνητικά πράγματα για τον εαυτό του όπως ότι είναι ανάξιος, ανίκανος και επιπλέον ιδιότροπος, παράξενος και άλλα συναφή.
Ασφαλώς το να συνειδητοποιήσει κάποιος την παραπάνω άποψη δεν σημαίνει ότι δεν έχει τίποτα να κάνει για να διορθώσει τις ψυχικές του αντιδράσεις και τη συμπεριφορά του τόσο απέναντι στους άλλους όσο και γενικά στη ζωή του. Σημαίνει όμως ότι για να γίνει αυτή η διόρθωση απαιτείται να διαλύσει (μέσα από συγκεκριμένες τεχνικές) τις αρνητικές πεποιθήσεις που έχει μέσα του και όχι να κρίνει τον εαυτό του ή να δέχεται κριτικές ότι είναι ιδιότροπος, παράξενος, τρελός κ.λπ.. Διότι αυτές οι κριτικές, το μόνο που κάνουν είναι να επιδεινώνουν ακόμα χειρότερα την ήδη κλονισμένη του αυτοεκτίμηση με αποτέλεσμα να τον κάνουν ακόμα πιο επιρρεπή σε υπερβολικές συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις.
Για περισσότερα σχετικά με τις αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τα αποτελέσματά τους στην ψυχική κατάσταση και την λειτουργικότητά μας σε διάφορους τομείς, μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο «Ποια είναι η πραγματική αιτία που νοιώθουμε δυσάρεστα συναισθήματα;»
Επίσης έχει μεγάλη σημασία να έχουμε στο μυαλό μας ότι η αρνητική εικόνα για τον εαυτό είναι συχνά εντελώς υποσυνείδητη και δεν είναι ένα μειονέκτημα όπως γενικά πιστεύεται.
Η αυτοαμφισβήτηση είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο μετά από ένα σημείο εξέλιξης και πέρα του ανθρώπου ως είδος και ως άτομο. Δεν πρόκειται για αδυναμία, αλλά για ένα απολύτως φυσιολογικό και αναστρέψιμο επακόλουθο με δύο βασικά αίτια: εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας που μας κλόνισαν την αυτοεκτίμηση (βλ. άρθρο «Πώς οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας» και αυξημένο επίπεδο ευαισθησίας/ευφυΐας/ αυτο-επίγνωσης που μας έκανε να τα παίρνουμε όλα προσωπικά (βλ. άρθρο «Τι είναι η ευαισθησία και πώς επηρεάζει την αυτοεκτίμησή μας»).
Πολλές φορές αυτή κλονισμένη αυτοεκτίμηση μένει εντελώς απωθημένη στο υποσυνείδητο, ακριβώς γιατί όταν έρχεται στην επιφάνεια πονάει πολύ και διότι θεωρείται γενικά από την κοινωνία ως ελάττωμα χωρίς πραγματικά να είναι.
