Περίληψη
Όταν κάποιος είναι απρόθυμος να εργαστεί, είναι μάλλον απίθανο να είναι πραγματικά τεμπέλης, δηλαδή να μην του αρέσει καμία δημιουργική απασχόληση, γιατί η δημιουργικότητα είναι ανάγκη όλων σχεδόν των ανθρώπων. Οι συνηθέστεροι παράγοντες που τον κάνουν να αδρανεί ή να κωλυσιεργεί μπορεί να είναι ένα αίσθημα ματαιότητας να προσπαθήσει γιατί υποτίθεται πως δεν θα τα καταφέρει ή φόβος αποτυχίας γιατί αν αποτύχει θα αποδειχθεί δήθεν ότι είναι ανίκανος ή ότι έχει επιλέξει έναν τομέα δημιουργίας που στην πραγματικότητα δεν του ταιριάζει. Η κοινή αιτία όλων αυτών των πιθανών παραγόντων είναι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του και γι αυτό οποιαδήποτε πίεση του ασκείται πάνω στη βάση της υπονοούμενης ή απροκάλυπτης μομφής ότι είναι τεμπέλης, αμελής, αδιάφορος κ.λπ., φέρνει τα ακριβώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Κυρίως άρθρο
Φαίνεται λογικό να πούμε ότι αν κάποιος είναι απρόθυμος να εργαστεί (ή να μελετήσει και γενικά να κάνει κάτι δημιουργικό), αυτό οφείλεται στο ότι είναι οκνηρός. Όμως στην πραγματικότητα σε κανέναν δεν αρέσει να αδρανεί. Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να δημιουργεί και να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο όπου ανήκει, άρα να θέλει να εργάζεται. Ολόκληρη επιστημονική μέθοδος θεραπείας ψυχικών διαταραχών έχει στηριχτεί στην ανάγκη του ανθρώπου να παράγει έργο, η εργοθεραπεία.
Υπάρχουν άλλοι λόγοι, πιο βαθιοί από το ότι κάποιος είναι δήθεν τεμπέλης που εξηγούν την απροθυμία του για δουλειά.
Τέτοιοι λόγοι είναι το αίσθημα ματαιότητας να προσπαθήσει ή ο φόβος της αποτυχίας. Αυτά με τη σειρά τους οφείλονται στο ότι χωρίς να το συνειδητοποιεί διατηρεί αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του όπως «δεν αξίζω να με αποδέχονται», «είμαι ανίκανος», «είμαι αδύναμος», «είμαι άχρηστος» κ.λπ.. Θα δούμε αμέσως το πώς τέτοιες υποσυνείδητες συνήθως πεποιθήσεις οδηγούν συχνά στην αδράνεια ή στην υπολειτουργεικότητα.
Πράγματι, έχοντας κάποιος τέτοιες πεποιθήσεις, θεωρεί μάταιο να προσπαθήσει («αφού είμαι ανίκανος, είναι σίγουρο ότι θα αποτύχω»). Επίσης φοβάται πολύ την αποτυχία, αντί να την βλέπει ως ευκαιρία για απόκτηση εμπειρίας και άρα ένα βήμα για κατοπινή επιτυχία. Γιατί; Διότι ουσιαστικά φοβάται πολύ τον πόνο που θα νοιώσει αν αποτύχει στην προσπάθειά του.
Αυτός ο πόνος όμως δεν θα οφείλεται σ’ αυτήν καθ’ αυτήν την αποτυχία του, αλλά στο ότι με αφορμή την αποτυχία θα διεγερθούν μέσα του πεποιθήσεις του τύπου «είμαι ανίκανος», «είμαι άχρηστος», «δεν αξίζω να με αποδέχονται και να με αγαπούν (αφού είμαι άχρηστος)» κ.λπ..
Ένας άλλος τρόπος που η αρνητική αυτοεικόνα οδηγεί στην απροθυμία κάποιου για εργασία είναι με το να τον εμποδίζει να επιλέξει μία δουλειά (ή αντικείμενο μελέτης) που να του ταιριάζει. Έχοντας ένας άνθρωπος (συνήθως υποσυνείδητα) πεποιθήσεις για τον εαυτό του όπως «δεν αξίζω», «είμαι αδύναμος», «είμαι ανίκανος» κ.λπ., κατ’ αρχήν νοιώθει άσχημα συναισθήματα φόβου, θλίψης, απαισιοδοξίας, ενοχής κ.λπ..
Αυτά τα συναισθήματα τον εμποδίζουν να βρει τι θέλει, γιατί όντας σε ψυχική δυσφορία αδυνατεί να φανταστεί ποια δουλειά (ή αντικείμενο μελέτης) θα τον έκανε να νοιώσει όμορφα. Τα δυσάρεστα συναισθήματα δεν τον αφήνουν καν να ελπίζει ότι υπάρχει και γι αυτόν μία ασχολία όπου να τα καταφέρνει, να του ταιριάζει και να καταπιάνεται μαζί της με χαρά.
Επιπλέον θα επιλέξει πολλές φορές μία δουλειά (ή αντικείμενο σπουδών) με κύριο κίνητρο να αποφύγει την απόρριψη των γύρω του (συνήθως των γονέων) και όχι το τι ικανοποιεί τον ίδιο. Το αποτέλεσμα θα είναι να μην έχει όρεξη να κάνει αυτό που επέλεξε και να φαίνεται σαν τεμπέλης. Γιατί όμως η αποφυγή της απόρριψης των γύρω του θα γίνει το κύριο κίνητρο επιλογής του; Επειδή η απόρριψη προκαλεί σ’ εκείνον έντονο ψυχικό πόνο κι αυτό με τη σειρά του συμβαίνει ακριβώς εξ’ αιτίας του ότι με αφορμή την απόρριψη ενεργοποιούνται υποσυνείδητα μέσα του αρνητικές πεποιθήσεις που έχει για τον εαυτό του, του τύπου «δεν αξίζω να μ’ αγαπούν, δεν αξίζω αποδοχή, δεν αξίζω σεβασμό)» κ.λπ..
Έτσι πριν βιαστούμε να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας ή κάποιον άλλον για τεμπελιά, είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι οι συνηθέστερες πραγματικές αιτίες της απροθυμίας για καταβολή έργου οιασδήποτε μορφής (εργασία, μελέτη, οικιακά κ.ά.) είναι το αίσθημα ματαιότητας, ο φόβος της αποτυχίας και οι εσφαλμένες επιλογές τα οποία με τη σειρά τους οφείλονται σε αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό.
Διαφορετικά, το να χαρακτηρίσουμε τον εαυτό μας ή κάποιον άλλον ως τεμπέλη, θα τον κάνει ακόμα πιο απρόθυμο για παραγωγή έργου, αφού ο αρνητικός αυτός χαρακτηρισμός θα επιδεινώσει την αρχική αιτία της αδράνειάς του που είναι η αρνητική του αυτοεικόνα.
Για περισσότερα σχετικά με τις αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τα αποτελέσματά τους στην ψυχική κατάσταση και την λειτουργικότητά μας σε διάφορους τομείς, μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο «Ποια είναι η πραγματική αιτία που νοιώθουμε δυσάρεστα συναισθήματα;»
Επίσης έχει μεγάλη σημασία να έχουμε στο μυαλό μας ότι η αρνητική εικόνα για τον εαυτό είναι συχνά εντελώς υποσυνείδητη και δεν είναι ένα μειονέκτημα όπως γενικά πιστεύεται.
Η αυτοαμφισβήτηση είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο μετά από ένα σημείο εξέλιξης και πέρα του ανθρώπου ως είδος και ως άτομο.
Δεν πρόκειται για αδυναμία, αλλά για ένα απολύτως φυσιολογικό και αναστρέψιμο επακόλουθο με δύο βασικά αίτια: εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας που μας κλόνισαν την αυτοεκτίμηση (βλ. άρθρο «Πώς οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας» και αυξημένο επίπεδο ευαισθησίας/ευφυΐας/ αυτο-επίγνωσης που μας έκανε να τα παίρνουμε όλα προσωπικά (βλ. άρθρο «Τι είναι η ευαισθησία και πώς επηρεάζει την αυτοεκτίμησή μας»).
Πολλές φορές αυτή κλονισμένη αυτοεκτίμηση μένει εντελώς απωθημένη στο υποσυνείδητο, ακριβώς γιατί όταν έρχεται στην επιφάνεια πονάει πολύ και διότι θεωρείται γενικά από την κοινωνία ως ελάττωμα χωρίς πραγματικά να είναι.
© 2014 Βασίλης Γιαννακόπουλος Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας
