Περίληψη
Η αρχική αιτία κάθε λάθους, παράλειψης ή βλαβερής συνήθειας είναι κάποια μορφή ψυχικής ταραχής ή δυσφορίας. Κάθε μορφή ψυχικής ταραχής ή δυσφορίας με τη σειρά της οφείλεται σε τελευταία ανάλυση στο ότι δεν αισθανόμαστε πως είμαστε εντάξει όπως είμαστε ή δεν νοιώθουμε ότι έχουμε κάνει πραγματικά το καλύτερο που μπορούσαμε σε διάφορες καταστάσεις στη ζωή μας. Όταν υποπίπτουμε σ’ ένα λάθος ή ενδίδουμε σε μία βλαβερή συνήθεια, μεμφόμαστε ή αμφισβητούμε τον εαυτό μας. Αυτό που κάνουμε δηλαδή είναι να ενισχύουμε την αρχική αιτία του λάθους ή της βλαβερής συνήθειας και έτσι εξηγείται γιατί επαναλαμβάνουμε το λάθος ή διαιωνίζουμε τη βλαβερή συνήθεια.
Κυρίως άρθρο
Συμβαίνει συχνά να επαναλαμβάνουμε ξανά και ξανά κάποια λάθη ή παραλείψεις σε διάφορους τομείς της ζωής μας (όπως ερωτικό, επαγγελματικό, οικονομικό κ.λπ.) παρ’ όλο που τα έχουμε αναγνωρίσει και προσπαθούμε να τα αποφύγουμε. Επίσης είναι αρκετά σύνηθες το φαινόμενο να μην καταφέρνουμε να διακόψουμε κάποιες βλαβερές συνήθειες παρ’ όλο που θέλουμε και προσπαθούμε να τις σταματήσουμε.
Για να αντιληφθούμε το λόγο που συμβαίνει αυτό, προέχει να κατανοήσουμε το γατί κάνουμε λάθη και παραλείψεις ή υιοθετούμε βλαβερές συνήθειες εξ’ αρχής.
Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι όλα μας τα λάθη και οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές οφείλονται σε κάποια μορφή συνειδητής ή ασυνείδητης ψυχικής ταραχής ή δυσφορίας.
Ξέρουμε απ’ την εμπειρία μας πόσο επιρρεπείς είμαστε σε λάθη και παραλείψεις όταν αισθανόμαστε θυμό, άγχος, φόβο, ενοχή, στενοχώρια, βαριεστιμάρα, αίσθημα έλλειψης ικανοποίησης κ.λπ.. Υπό την επήρεια των αρνητικών συναισθημάτων η κρίση μας δεν είναι τόσο καθαρή, το μυαλό μας σκέφτεται περιορισμένα και απαισιόδοξα βλέποντας κυρίως εμπόδια και όχι βοηθήματα ή ευκαιρίες, ο φόβος μας αναστέλλει απ’ το να αναλάβουμε ωφέλιμη δράση ή μας οδηγεί σε βιαστικές και παρορμητικές κινήσεις, η βαριεστιμάρα και η έλλειψη ψυχικής ικανοποίησης μας εμποδίζουν να δημιουργήσουμε, η ενοχή μας εμποδίζει να διεκδικήσουμε, ο θυμός μας παρωθεί σε καταστροφικές πράξεις για τις οποίες συχνά μετανιώνουμε κ.ο.κ..
Υπάρχει και η περίπτωση κάποια μορφή ψυχικής ταραχής να μας ωθεί σε λάθη ή παραλείψεις υποσυνείδητα.
Π.χ. κάποιος μπορεί να φοβάται να έχει μία πολύ οικεία, στενή ερωτική σχέση (γιατί στην ουσία φοβάται τον πόνο που μπορεί να φέρει μία ενδεχόμενη εγκατάλειψη στο μέλλον), χωρίς το να συνειδητοποιεί καθόλου. Κι όμως, αυτός ο φόβος, λειτουργώντας από τα «παρασκήνια» του μυαλού του, τον κρατάει μακριά από μία αρμονική σχέση μ’ ένα πρόσωπο που να του ταιριάζει. Το πετυχαίνει δε αυτό με διάφορους τρόπους όπως π.χ. ωθώντας τον σε εσφαλμένες επιλογές προσώπων που δεν του ταιριάζουν.
Επίσης κάποιος μπορεί να αναβάλει διαρκώς το να κάνει μία εργασία διότι υποσυνείδητα φοβάται την αποτυχία ή νιώθει απαισιοδοξία και αίσθημα ματαιότητας να προσπαθήσει επειδή πιστεύει ότι δεν είναι ικανός.
Όσον αφορά δε τις βλαβερές συνήθειες, κατά κανόνα υποκρύπτουν μία μορφή ψυχικής ταραχής ή δυσφορίας ή έλλειψης ικανοποίησης και πληρότητας. Κάποιος κάνει κατάχρηση καπνού, αλκοόλ, φαγητού, ναρκωτικών ουσιών κ.λπ., γιατί του προσφέρει πρόσκαιρη ανακούφιση από συνειδητές ή υποσυνείδητες δυσάρεστες ψυχικές καταστάσεις οι οποίες αποκαλύπτονται αν προσπαθήσει έστω για λίγο να διακόψει τη συνήθειά του.
Κάθε μορφής ψυχική δυσφορία ή ψυχική ταραχή με τη σειρά της οφείλεται σε μία σειρά από δυσλειτουργικές πεποιθήσεις τις οποίες συντηρούμε υποσυνείδητα κυρίως εκ των οποίων οι πιο βασικές είναι οι αρνητικές που αφορούν στον ίδιο τον εαυτό όπως: «δεν αξίζω να μ’ αγαπούν», «δεν αξίζω να με σέβονται», «είμαι ανίκανος», «είμαι αδύναμος», «είμαι ανήμπορος», «είμαι δειλός», «είμαι τεμπέλης», «είμαι χαζός», «είμαι κακός», «είμαι εγωιστής» κ.λπ.. Ή μπορεί πολύ απλά η ψυχική δυσφορία ή ταραχή που έχουμε να οφείλεται σε μία πεποίθηση ότι δεν κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε στη μία ή στην άλλη περίπτωση. (Για μια ανάλυση αυτής της άποψης μπορείτε να ανατρέξετε αφού ολοκληρώσετε αυτό το άρθρο, στον τίτλο «Ποια είναι η πραγματική αιτία που νοιώθουμε δυσάρεστα συναισθήματα;»).
Τώρα ας δούμε τον μηχανισμό με τον οποίο επαναλαμβάνονται τα λάθη μας ή συντηρούνται οι βλαβερές μας συνήθειες:
Ξεκινάμε από ψέματα-αρνητικές πεποιθήσεις που συντηρούμε για τον εαυτό μας, ψέματα που πιστέψαμε κυρίως στην παιδική μας ηλικία (αν σας ενδιαφέρει, αφού ολοκληρώσετε το παρόν κείμενο, διαβάστε το σχετικό άρθρο με τίτλο «Πώς οι εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή μας»).
Εξ’ αιτίας αυτών των αρνητικών πεποιθήσεων για τον εαυτό μας, αισθανόμαστε αντίστοιχα διάφορα αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο, άγχος, ενοχές, θλίψη, στενοχώρια, αίσθημα ματαιότητας, θυμό ή γενικά αναπτύσσουμε μία συνειδητή ή υποσυνείδητη ψυχική δυσφορία και αίσθημα έλλειψης πληρότητας και ικανοποίησης.
Τα αρνητικά συναισθήματα με τη σειρά τους μας οδηγούν όπως είπαμε στα πάσης φύσεως λάθη, παραλείψεις και βλαβερές συνήθειες. Και μετά έρχεται το σημείο-κλειδί: Με αφορμή τα λάθη, τις παραλείψεις μας, το ότι ενδίδουμε σε βλαβερές συνήθειες, κατηγορούμε εμείς οι ίδιοι τους εαυτούς μας ως ανάξιους, ανίκανους, αδύναμους, δειλούς, τεμπέληδες, χαζούς, εγωιστές κ.λπ., ή ότι δεν κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε στη μία ή στην άλλη περίπτωση. Δηλαδή χωρίς να το καταλαβαίνουμε, ενισχύουμε εμείς οι ίδιοι αυτό καθ’ αυτό το αρχικό αίτιο των λαθών μας, των παραλείψεών μας, των βλαβερών μας συνηθειών!
Ο λόγος λοιπόν που επαναλαμβάνουμε ή συντηρούμε λάθη, παραλείψεις, βλαβερές συνήθειες είναι ο φαύλος κύκλος:
Αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό (συνήθως υποσυνείδητες) → ψυχική ταραχή ή δυσφορία (συνειδητή ή υποσυνείδητη) → λάθη, παραλείψεις, βλαβερές συνήθειες → αυτομομφή ή αυτοαμφισβήτηση → ενίσχυση του αρχικού αιτίου, που είναι οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό.
Υπάρχει λόγος βέβαια που μεμφόμαστε ή αμφισβητούμε τους εαυτούς μας -ή όπως θα μπορούσαμε να πούμε που ένας εσωτερικός κριτής το κάνει αυτό: Προσπαθεί με τον ψυχικό πόνο που προκαλεί η αυτομομφή ή η αυτοαμφισβήτηση, να μας κινητοποιήσει να γίνουμε πιο καλοί, πιο άξιοι, πιο δυνατοί, πιο θαρραλέοι, πιο εργατικοί κ.λπ. , κατ’ ουσίαν να αξιοποιήσουμε πλήρως τις δυνατότητές μας. Όμως από ένα σημείο εξέλιξής μας και πέρα, ο παραγόμενος ψυχικός πόνος είναι τόσο έντονος, που όπως είπαμε πιο πάνω, όχι μόνο δεν μας κινητοποιεί να γίνουμε καλύτεροι, αλλά μας καθιστά επιρρεπείς σε κάθε λογής λάθη, παραλείψεις και βλαβερές συνήθειες. (Περισσότερα γι αυτό το θέμα, μπορείτε αν θέλετε να διαβάσετε στο άρθρo «Γιατί δεν μας χρειάζονται πια τα δυσάρεστα συναισθήματα ως κίνητρα για δράση»).
Για να αποφύγουμε λοιπόν την επανάληψη των ιδίων λαθών και παραλείψεων και τη διαιώνιση των βλαβερών μας συνηθειών, είναι απαραίτητο να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο που αναφέραμε πιο πάνω στο σημείο «έκανα λάθος γιατί είμαι κάτι ελαττωματικό» εξηγώντας την αλήθεια πως «έκανα λάθος γιατί πιστεύω ότι είμαι κάτι ελαττωματικό». Κάνοντάς το αυτό, δεν αποκαθιστούμε απλά την αλήθεια, αλλά κάνουμε ό,τι καλύτερο γίνεται για να βελτιώσουμε τη δυσλειτουργική συμπεριφορά μας· διότι αίρουμε την βασική της αιτία που είναι η πεποίθηση «δεν είμαι εντάξει όπως είμαι/ δεν έκανα το καλύτερο που μπορούσα».
© 2014 Βασίλης Γιαννακόπουλος Με την επιφύλαξη παντός δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας
