Όταν ένας άνθρωπος πιστεύει μέσα του ότι δεν αξίζει ή δεν μπορεί να πάρει αποδοχή, αγάπη και σεβασμό, το πιθανότερο είναι τελικά να μην πάρει όντως αποδοχή, αγάπη και σεβασμό κι έτσι να φαίνεται ότι δεν τ’ αξίζει αυτά ή ότι δεν είναι ικανός να τα πάρει.
Τρόποι με τους οποίους οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, ελαττώνουν (φαινομενικά) την αξία μας.
Όταν κάποιος πιστεύει μέσα του ότι δεν αξίζει ή δεν μπορεί να πάρει αγάπη και σεβασμό, θα νοιώθει συχνά θλίψη, φόβο, ενοχές, θυμό. Αυτά τα συναισθήματα τον κάνουν να φέρεται με τρόπους τέτοιους που τελικά να μην μπορεί να πάρει αγάπη και σεβασμό.
Κατ’ αρχήν αυτά τα συναισθήματα δεν του επιτρέπουν να νοιώθει συνειδητά την αγάπη που έχει μέσα του για τους άλλους. (Δεν μπορείς να νοιώθεις αρνητικά συναισθήματα και ταυτόχρονα να νοιώθεις, να αισθάνεσαι πραγματικά στην καρδιά σου και αγάπη, άσχετο αν αγαπάς τους άλλους με την έννοια ότι έχεις αγάπη μέσα στην ψυχή σου γι αυτούς). Επομένως είτε δεν θα εκφράζει την αγάπη του είτε αν την εκφράζει, θα βγαίνει κάπως επιφανειακή και ψεύτικη. Μη δίνοντας λοιπόν γνήσια αγάπη, δεν θα παίρνει κιόλας, με αποτέλεσμα να φαίνεται σαν να μην μπορεί ή να μην αξίζει να την λάβει.
Επίσης ένας άνθρωπος με αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του, θα αποφεύγει να συνδεθεί στενά ψυχικά με άλλους, (όσο πιο οικεία είναι μία σχέση όπως η βαθιά φιλία ή ακόμα περισσότερο η ερωτική, τόσο πιο πολύ θα αποφεύγει) γιατί θα φοβάται πολύ την περίπτωση της απόρριψης ή της εγκατάλειψης εκ μέρους τους. Κι ο λόγος που θα φοβάται τόσο πολύ την απόρριψη ή την εγκατάλειψη, είναι ακριβώς ότι ένα τέτοιο συμβάν θα ενεργοποιήσει μέσα του αρνητικές πεποιθήσεις όπως «δεν αξίζω ή δεν μπορώ να πάρω αγάπη» και θα πονέσει πολύ.
Στο βαθμό όμως που αποφεύγει τις οικείες σχέσεις με τους άλλους, θα βρίσκεται ουσιαστικά ή και πρακτικά μόνος του, δίνοντας την εντύπωση στον εαυτό του ότι δεν μπορεί ή δεν αξίζει να πάρει αγάπη.
Η αποφυγή ψυχικής σύνδεσης γίνεται με διάφορους τρόπους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι στον ερωτικό τομέα κάποιος επιλέγει ως συντρόφους του άτομα με τα οποία δεν ταιριάζει ή ακατάλληλα για σχέση και όσα άτομα του ταιριάζουν ή είναι κατάλληλα για σχέση, απλά δεν του κινούν το ενδιαφέρον. Αυτή η τακτική ενορχηστρώνεται υποσυνείδητα, από το μέρος μέσα του που φοβάται για τον λόγο που είπαμε πιο πάνω τις πολύ οικείες σχέσεις.
Επιπλέον ένας άνθρωπος με αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του θα πονάει εύκολα από την παραμικρή ένδειξη ή υποψία έλλειψης αγάπης ή σεβασμού εκ μέρους των άλλων, ακριβώς γιατί τέτοιες ενδείξεις θα πυροδοτούν μέσα του τα «δεν αξίζω» και «δεν μπορώ» να πάρω αγάπη και σεβασμό. Ο ίδιος όμως, επειδή θα νομίζει ότι ο πόνος αυτός προέρχεται από της συμπεριφορά των άλλων και όχι από τις δικές του πεποιθήσεις για τον εαυτό του, θα θυμώνει ή θα απογοητεύεται εύκολα μαζί τους.
Αυτός ο θυμός και η απογοήτευση με τη σειρά τους θα τον οδηγούν σε συμπεριφορές που είτε απ’ αυτήν καθ’ αυτήν την επιθετική τους φύση είτε από την υπερβολή τους θα απωθούν τους άλλους και θα τους δυσκολεύουν να τον αγαπήσουν και να τον σεβαστούν. (Θα φαίνεται στους άλλους σαν μυγιάγγιχτος, παράξενος, ιδιότροπος, υπερβολικός κ.λπ.). Αποτέλεσμα; Πάλι θα φαίνεται ότι δεν αξίζει ή δεν μπορεί να πάρει αγάπη και σεβασμό από τους άλλους.
Τέλος, ένας άνθρωπος με αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του, λόγω της συχνότητας με την οποία θα νοιώθει αρνητικά συναισθήματα, θα αισθάνεται κούραση, έλλειψη ενέργειας, αδιαθεσία κ.λπ.. Αυτά θα τον κάνουν ότι βρίσκεται διαρκώς σε ένδεια, ότι δεν έχει τίποτα να δώσει, με αποτέλεσμα πολλές φορές να κοιτάει μόνο τον εαυτό του και να φέρεται σαν να είναι εγωιστής ενώ απλά το πρόβλημά του είναι ότι δεν έχει το κουράγιο να κάνει πράγματα για τους άλλους. Η εγωιστική του συμπεριφορά, προϊόν σε τελευταία ανάλυση των αρνητικών πεποιθήσεων για τον εαυτό του, θα δίνει την εντύπωση ότι δεν αξίζει να πάρει αγάπη, παρ’ όλο που την αξίζει όπως όλοι.
Τρόποι με τους οποίους οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας ελαττώνουν (φαινομενικά) την ικανότητά μας να πετυχαίνουμε αυτά που θέλουμε.
Οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό, μας γεμίζουν αρνητικά συναισθήματα άγχους, φόβου, θλίψης, θυμού κ.λπ.. Αυτά τα συναισθήματα με τη σειρά τους μας εγκλωβίζουν σε έναν κύκλο γκρίνιας, αυτολύπησης και εντέλει αποχής από αποτελεσματική δράση, πολύ συχνά χωρίς τελειωμό.
Στη συνέχεια, αν έρθει η ώρα να βγούμε απ’ αυτόν τον κύκλο και να αναζητήσουμε λύσεις για το πρόβλημά μας, η ψυχική ταραχή μας εμποδίζει να σκεφτούμε καθαρά και να πάρουμε σωστές αποφάσεις• το μυαλό μας «στενεύει», βλέπει κυρίως εμπόδια και πολύ λιγότερο βοηθήματα και ευκαιρίες. Επίσης, ακόμα κι αν μπορέσουμε να σκεφτούμε κάποιες καλές ιδέες, τα αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, το άγχος, οι ενοχές, η θλίψη, ο θυμός, μας αναστέλλουν από το να κάνουμε συμφέρουσες κινήσεις ή μας σπρώχνουν να κάνουμε πράξη τις λάθος κινήσεις μέσα από άστοχες παρορμήσεις.
Επιπλέον οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό, μας αναστέλλουν από το να προσπαθήσουμε κάτι ή αν το προσπαθήσουμε, το κάνουμε με μισή καρδιά, δεν χρησιμοποιούμε δηλαδή παρά μόνο ένα μικρό ποσοστό των πραγματικών μας δυνάμεων, έτσι ώστε τελικά να φαίνεται ότι έχουμε περιορισμένες δυνατότητες.
Η αναστολή από την προσπάθεια γίνεται με δύο τρόπους. Ο ένας είναι ότι θεωρούμε μάταιο να προσπαθήσουμε αφού προεξοφλούμε την αποτυχία. Αν π.χ. ένας μαθητής έχει την πεποίθηση ότι δεν είναι καλός στα μαθηματικά ή ότι είναι χαμηλών νοητικών δυνατοτήτων και του δώσουν να λύσει μία άσκηση, το πιθανότερο είναι να αποτύχει. Θα αποτύχει όμως όχι απαραίτητα γιατί όντως δεν είναι ικανός να τη λύσει, αλλά γιατί δεν προσπαθεί αρκετά, αφού το θεωρεί λίγο-πολύ μάταιο. Αυτό συμβαίνει σε όλους τους τομείς στη ζωή.
Ένας άλλος τρόπος, πολύ βασικός με τον οποίο η αρνητική μας αυτοεικόνα μας αναστέλλει από το να προσπαθούμε για διάφορους στόχους και άρα τελικά να φαίνεται σαν να μην έχουμε ικανότητες είναι ο εξής: Όταν καλούμαστε να κάνουμε κάτι, οτιδήποτε, σε οποιονδήποτε τομέα, υπάρχει φυσικά η πιθανότητα της αποτυχίας• κανείς, ούτε και ο πιο ικανός δεν εξαιρείται απ’ αυτή την πιθανότητα. Η αποτυχία όμως δεν είναι κάτι κακό, είναι απλά ένα σκαλοπάτι για την επιτυχία, διότι μέσα από τις αποτυχίες μας και τα λάθη μας μαθαίνουμε και βελτιωνόμαστε.
Ένας άνθρωπος όμως που πιστεύει σε μειωτικές σκέψεις για τον εαυτό του, φοβάται πολύ την αποτυχία, γιατί αυτή θα γίνει αφορμή να ενεργοποιηθούν οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του που συντηρεί στο υποσυνείδητο του τύπου «είμαι ανίκανος, άχρηστος, ανάξιος» κ.λπ. και έτσι θα πονέσει πολύ.
Αποφεύγοντας λοιπόν την πιθανή αποτυχία ως αφορμή μεγάλου πόνου, αποφεύγει την ίδια την προσπάθεια, κι έτσι τελικά βρίσκει τον εαυτό του με ματαιωμένες τις επιθυμίες του, δηλαδή σαν να ήταν όντως αποτυχημένος.
Αντίθετα, ένας άνθρωπος που ιδανικά δεν έχει αυτοαμφισβήτηση για τον εαυτό του, δεν φοβάται την αποτυχία, γιατί αυτή δεν διεγείρει μέσα του καμμία αρνητική πεποίθηση που να τον πονάει. Βλέπει την αποτυχία ως αυτό που είπαμε πιο πάνω, δηλαδή μία ευκαιρία για μάθηση και βελτίωση μέσα από την εμπειρία, άρα ένα βήμα πιο κοντά στην επιτυχία. Αυτό σημαίνει ότι δεν αποφεύγει την προσπάθεια, δεν φοβάται τα λάθη κι αυτή η τακτική αργά ή γρήγορα τον οδηγεί στην επιτυχία.
Αξίζει να σημειωθεί πως όταν έχουμε αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό σε έντονο βαθμό, ακόμα κι αν προσπαθούμε σκληρά συνειδητά προς έναν στόχο παρά τις παραπάνω αναστολές, το υποσυνείδητό μας μας σαμποτάρει και δεν επιστρατεύει όλες μας τις δυνάμεις.
Αυτό το κάνει σε μία προσπάθεια να μην αλλάξει η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας προς το καλύτερο καθώς κάτι τέτοιο θα είχε μία τριπλή τουλάχιστον αρνητική συνέπεια: θα μας δημιουργούσε την υποχρέωση να κάνουμε πράγματα που φοβόμαστε να κάνουμε• θα κλόνιζε την εμπιστοσύνη μας στην κρίση μας (πώς είναι δυνατό να πέσαμε τόσο έξω, τόσα πολλά χρόνια στην εκτίμηση του εαυτού μας)• θα μας προκαλούσε έναν βαθύ φόβο απώλειας ταυτότητας και θανάτου επειδή τόσα χρόνια έχουμε ταυτιστεί με μία αρνητική αυτοεικόνα.
Ώστε λοιπόν για διάφορους λόγους οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό, μας κάνουν να φαινόμαστε σαν να μην είμαστε ικανοί να πετυχαίνουμε αυτά που θέλουμε.
Άλλωστε είναι γνωστό ότι αν κάποιος ψάξει στις βιογραφίες όλων των πολύ πετυχημένων ανθρώπων σ’ έναν οποιοδήποτε τομέα, καλλιτεχνικό, πολιτικό, επιστημονικό, ερωτικό κ.λπ., θα βρει ένα κοινό χαρακτηριστικό: είχαν σιγουριά για τον εαυτό τους, τουλάχιστον στον τομέα όπου πέτυχαν.
Αντίθετα, δεν έχω συναντήσει και δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι υπάρχει έστω και ένας άνθρωπος ο οποίος να θεωρεί ότι απέτυχε σ’ έναν ή περισσότερους τομείς στη ζωή του και να μην έχει αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του, όχι μετά την αποτυχία του, αλλά από πριν καν δοκιμάσει τις δυνάμεις του στον οποιοδήποτε τομέα, συνήθως από μικρό παιδί.
