Γενικές πληροφορίες για τα αντικαταθλιπτικά
Τα φάρμακα αυτά χρειάζονται περίπου 2 με 4 εβδομάδες για να βελτιώσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Για τους ηλικιωμένους ασθενείς το διάστημα αυτό μπορεί να κυμανθεί από 6 έως και 12 εβδομάδες. Βελτιώνουν πρώτα (μέσα σε 1- 2 εβδομάδες τις διαταραχές στον ύπνο και την όρεξη που συνήθως συνοδεύουν την κατάθλιψη και αργότερα (2- 4 εβδομάδες) την ψυχική διάθεση, την δυνατότητα για λήψη ευχαρίστησης και το ενδιαφέρον για διάφορες δραστηριότητες.
Για την βελτίωση των συμπτωμάτων σε άλλες διαταραχές για τις οποίες χρησιμοποιούνται, όπως η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή και η ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή απαιτείται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, από 6 έως και 12 εβδομάδες μέχρι να εμφανίσουν αποτέλεσμα.
Σε γενικές γραμμές βοηθούν περίπου το 60% – 70% των πασχόντων να βρουν βελτίωση στα συμπτώματά τους τουλάχιστον σε βαθμό 50% (όπως ορίζεται η «ανταπόκριση» στη θεραπεία). Ωστόσο αν μία φαρμακευτική αγωγή αποτύχει, μπορούμε να αυξήσουμε τη δόση του φαρμάκου, να αλλάξουμε το φάρμακο ή να χρησιμοποιήσουμε συνδυασμούς δύο ή και τριών φαρμάκων αντικαταθλιπτικών και άλλων που ενισχύουν τη δράση των αντικαταθλιπτικών. Αν έχουμε ένα διάστημα π.χ. 6 μηνών για να κάνουμε αυτές τις αλλαγές, τότε το ποσοστό ανταπόκρισης της κατάθλιψης στα φάρμακα ανεβαίνει από το 60% – 70% στο 90%.
Το χρονικό αυτό διάστημα μπορεί να συντομεύσει αν κάνουμε επιλογές και αλλαγές βασισμένες στο γενετικό προφίλ του πάσχοντος πριν την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής μέσω αναλύσεων DNA οι οποίες όμως κοστίζουν αρκετά ακριβά (περί τα 500 με 600 ευρώ).
Η διάρκεια της θεραπείας είναι τουλάχιστον 6 μήνες (για ήπιες καταθλίψεις). Ωστόσο πολλοί ψυχίατροι συστήνουν την λήψη της αγωγής για 1 χρόνο ή και περισσότερο ανάλογα με την βαρύτητα της κατάθλιψης, γιατί έχει βρεθεί πως μεγαλύτερης διάρκειας θεραπείες συνοδεύονται από μικρότερα ποσοστά υποτροπής (κάτι που μπορεί να σχετίζεται με την εξήγηση που δώσαμε πιο πάνω για την μη υποτροπή της κατάθλιψης).
Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors – SSRIs)
• Φλουοξετίνη (Πρωτότυπο: Ladose. Γενόσημα: Dagrilan, Fokeston, Flonital, (Fluoxetine) Orthon, Exostrept, Dinalexin κ.ά.) • Παροξετίνη (Πρωτότυπο: Seroxat. Γενόσημα: Paroxetine/Generics, (Paroxetine) Paroxetine/Teva, Noprilex, Stiliden, Prexat, Solben κ.ά.) • Σιταλοπράμη (Πρωτότυπο: Seropram. Γενόσημα: Celius, Exenadil, Verus, (Citalopram) Talopram, Lopraxer, Pralotam κ.ά.)
• Εσιταλοπράμη (Πρωτότυπα: Cipralex, Entact. Γενόσημο: Escitalopram/ (Escitalopram) Generics)
• Σερτραλίνη (Πρωτότυπο: Zoloft. Γενόσημα: (Enidap, Certorun, (Sertraline) Neurosedine, Sertral, Epilyd, Serotyp κ.ά.)
Φλουβοξαμίνη (Πρωτότυπο: Dumyrox. Γενόσημα: όχι) (Fluvoxamine)
Άλλες ενδείξεις εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης εκτός από κατάθλιψη
-Άγχος στην γενικευμένη αγχώδη διαταραχή
-Κρίσεις πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία (παροξετίνη, σερτραλίνη, φλουοξετίνη) -Κοινωνική φοβία (παροξετίνη, σερτραλίνη)
-Ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή (φλουβοξαμίνη, φλουοξετίνη, παροξετίνη, εσιταλοπράμη και σερτραλίνη)
-Ψυχογενή βουλιμία (φλουοξετίνη και σερτραλίνη) -Προφύλαξη από την δυσφορική προεμμηνορυσιακή διαταραχή.
– Αντιμετώπιση σωματικού πόνου σε διάφορες καταστάσεις (μη επιβεβαιωμένη με διπλές τυφλές μελέτες ).
Συνηθέστερες παρενέργειες εκλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης
-Πονοκέφαλος
-Ναυτία, εμετοί, πόνοι στο στομάχι και στην κοιλιά, διάρροια, φούσκωμα στην κοιλιά (πιο συχνά με φλουβοξαμίνη και σερτραλίνη)
-Λεπτός τρόμος των χεριών
-Νευρικότητα, άγχος, διέγερση, ανησυχία, αϋπνία
-Υπνηλία (πιο συχνή με φλουβοξαμίνη και σερτραλίνη)
-Αύξησηση πείνας ιδιαίτερα για υδρογονάνθρακες και πρόσληψη βάρους -Ανορεξία και απώλεια βάρους (πιο συχνή με την φλουοξετίνη)
-Σεξουαλικές παρενέργειες όπως ανικανότητα ή ατελής στύση, ανοργασμία ή καθυστέρηση και δυσκολία στην έλευση του οργασμού, απώλεια ή ελλάττωση της όρεξης για σεξ. (Πιθανόν η παροξετίνη να έχει τις περισσότερες πιθανότητες να προκαλέσει σεξουαλικές παρενέργειες και η εσιταλοπράμη και η φλουβοξαμίνη τις λιγότερες)
Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης και Νοραδρεναλίνης (Serotonin Norepinephrine Reuptake Inhibitors – SNRIs)
• Βενλαφαξίνη (Πρωτότυπο: Efexor. Γενόσημα: Arvifax, Deprevix, Tudor, (Venlafaxine) Efaxin, Efetrin, Velpine κ.ά.)
• Δουλοξετίνη (Πρωτότυπα: Cymbalta, Xeristar, Yentreve. Γενόσημα: όχι) (Duloxetine)
Άλλες ενδείξεις αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης εκτός από κατάθλιψη
-Άγχος στην γενικευμένη αγχώδη διαταραχή (βενλαφαξίνη) -Κοινωνική φοβία (βενλαφαξίνη) – Ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή – Πόνος οφειλόμενος στην διαβητική νευροπάθεια -Πόνος οφειλόμενος στην ινομυαλγία (δουλοξετίνη)
Συνηθέστερες παρενέργειες αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης
-Πονοκέφαλος
-Ναυτία, εμετοί
-Νευρικότητα, άγχος, διέγερση, ανησυχία, αϋπνία
-Υπνηλία
-Παρενέργεις που σχετίζονται με την σεξουαλική λειτουργία όπως ανικανότητα ή ατελής στύση, ανοργασμία ή καθυστέρηση και δυσκολία στην έλευση του οργασμού, απώλεια ή ελλάττωση της όρεξης για σεξ. (Πιθανόν η παροξετίνη να έχει τις περισσότερες πιθανότητες να προκαλέσει σεξουαλικές παρενέργειες και η εσιταλοπράμη και η φλουβοξαμίνη τις λιγότερες) – Μικρού βαθμού (10%) αύξηση της αρτηριακής πίεσης
Νοραδρενεργικό/ Ειδικό Σεροτονεργικό Αντικαταθλιπτικό Noradrenergic/ Specific Serotonergic Antidepressant (NaSSA)
• Μιρταζαπίνη (Πρωτότυπο: Remeron. Γενόσημα: Azapin, Depreram, (Mirtazapine) Merdaten, Mirrador, Mirtamor, Motofen, Saxib κ.ά.)
Άλλες ενδείξεις μιρταζαπίνης εκτός από κατάθλιψη
Δεν έχει κάποιες άλλες ενδείξεις επιβεβαιωμένες από διπλές-τυφλές μελέτες. Ανεπισήμως, χάρη σε κάποιες αποσπασματικές αναφορές ιατρικών κέντρων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αντίδοτο στις σεξουαλικές παρενέργειες των SSRIs, καθώς και σε διαταραχές όπως η διαταραχή πανικού, η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, κοινωνική φοβία, ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή κ.ά.
Συνηθέστερες παρενέργειες μιρταζαπίνης
– Αύξηση βάρους (πιο συχνά από τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά λόγω αύξησης όρεξης για υδατάνθρακες, λόγω της σχετικά ισχυρής της αντιϊσταμινικής της δράσης)
– Υπνηλία (πιο συχνά από τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά λόγω της σχετικά ισχυρής αντιισταμινικής της δράσης)
– Ξηροστομία (ξηρό στόμα λόγω του ότι αναστέλλει την έκκριση του σάλιου)
Η μιρταζαπίνη έχει πλεονεκτήματα έναντι των άλλων αντικαταθλιπτικών στο ότι δεν προκαλεί γαστρεντερικές διαταραχές, σεξουαλικές διαταραχές, πονοκέφαλο, νευρικότητα, διέγερση, άγχος (αντίθετα κατευνάζει απ’ την αρχή της θεραπείας το άγχος).
Αναστολέας Επαναπρόσληψης Νοραδρεναλίνης και Ντοπαμίνης (Norepinephrine Dopamine Reuptake Inhibitor – NDRI)
• Βουπροπιόνη (Πρωτότυπα: Wellbutrin, Zyban. Γενόσημα: όχι) (Bupropion)
Άλλες ενδείξεις βουπροπιόνης εκτός από κατάθλιψη
– Διακοπή του καπνίσματος. Γι αυτήν την ένδειξη ειδικά, κυκλοφορεί στην Ελλάδα με το πρωτότυπο εμπορικό όνομα Zyban. – Ενδείξεις μη επιβεβαιωμένες με διπλές-τυφλές μελέτες είναι η αντιμετώπιση της σεξουαλικής δυσλειτουργίας που προκαλούν άλλα αντικαταθλιπτικά, ο νευροπαθητικός πόνος, εξάρτηση από ουσίες (όπως από κοκκαΐνη) κ.ά.
Συνηθέστερες παρενέργειες βουπροπιόνης
– Διέγερση, νευρικότητα, άγχος, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, αϋπνία – Πονοκέφαλος, νευραλγίες, μυαλγία – Μικρού βαθμού αύξηση της αρτηριακής πίεσης Η βουπροπιόνη δεν προκαλεί σεξουαλικές διαταραχές ούτε αύξηση βάρους και σχετικά πιο σπάνια και ειδικά στην αρχή της θεραπείας ή σε μακροχρόνια θεραπεία προκαλεί ναυτία, ανορεξία και απώλεια βάρους.
Μη Εκλεκτικά Κυκλικά Αντικαταθλιπτικά (Nonselective Cyclic Antidepressants)
Α/ Τρικυκλικά Αντικαταθλιπτικά (Tricyclic Antidepressants – TCAs)
• Αμιτρυπτυλίνη (Πρωτότυπο: Saroten. Γενόσημα: Stelminal, Minitran*)
• Κλομιπραμίνη (Πρωτότυπο: Anafranil. Γενόσημα: όχι)
Δοξεπίνη (Πρωτότυπο: Sinequan. Γενόσημα: όχι)
Β/ Τετρακυκλικό Αντικαταθλιπτικό (Tetracyclic Antidepressant)
• Μαπροτιλίνη (Πρωτότυπο: Ludiomil. Γενόσημα: όχι)
Ενδείξεις μη εκλεκτικών κυκλικών αντικαταθλιπτικών εκτός από κατάθλιψη
– Ψυχαναγκαστική – καταναγκαστική διαταραχή (κλομιπραμίνη) – Ενδείξεις μη επιβεβαιωμένες επαρκώς με διπλές – τυφλές μελέτες είναι η διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία και η αντιμετώπιση του πόνου. (Υπάρχουν κι άλλες ενδείξεις μη εκλεκτικών κυκλικών αντικαταθλιπτικών που όμως δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα και δεν αναφέρονται εδώ).
Συνηθέστερες παρενέργειες μη εκλεκτικών κυκλικών αντικαταθλιπτικών
Γενικά τα μη εκλεκτικά κυκλικά αντικαταθλιπτικά (διάφορα τρικυκλικά και ένα τετρακυκλικό) έχουν περισσότερες παρνέργειες από τα (νεότερα) αντικαταθλιπτικά φάρμακα των υπολοίπων κατηγοριών, ακριβώς γιατί δεν είναι τόσο εκλεκτικά όσον αφορά τις ουσίες του εγκεφάλου που επηρεάζουν. Γι αυτό δεν χρησιμοποιούνται όπως παλιά, τις δεκαετίες δηλαδή από το 1960 έως το 1990 που ήταν πρακτικά η μόνη φαρμακευτική λύση κατά της κατάθλιψης.
– Υπνηλία (η πιο συχνή παρενέργεια)
– Αδυναμία, κόπωση
– Διέγερση, ανησυχία, άγχος, νευρικότητα, αϋπνία (σε λιγότερους ασθενείς)
– Λεπτός τρόμος χεριών -Ξηροστομία, δυσκοιλιότητα (πολύ συχνές και ενοχλητικές)
– Αύξηση βάρους
– Ναυτία, εμετός, διάρροια,
– Παρενέργειες που σχετίζονται με την σεξουαλική λειτουργία όπως ανικανότητα ή ατελής στύση, ανοργασμία ή καθυστέρηση και δυσκολία στην έλευση του οργασμού, απώλεια ή ελλάττωση της όρεξης για σεξ.
– Παρενέργειες από την καρδιακή λειτουργία όπως ορθοστατική υπόταση, ταχυκαρδία, αρρυθμία εμφανίζονται κυρίως σε ηλικιωμένους και στις υψηλότερες θεραπευτικές δόσεις.
Μελατονεργικό Αντικαταθλιπτικό (Melatonergic Antidepressant)
Αγομελατίνη (Πρωτότυπο: Valdoxan. Γενόσημα: όχι)
Ενδείξεις αγομελατίνης εκτός από κατάθλιψη
Δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες από διπλές-τυφλές μελέτες. Ενίοτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της αϋπνίας, χάρη στο γεγονός ότι ρυθμίζει την μελατονίνη, μία ορμόνη που εκκρίνεται από την επίφυση του εγκεφάλου και η οποία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ρύθμιση του ύπνου.
Συνηθέστερες παρενέργειες αγομελατίνης
-Κεφαλαλγία
-Αϋπνία ή υπνηλία
-Ναυτία, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, πόνος στην κοιλιά
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΩΝ ΠΑΡΕΝΕΡΓΙΩΝ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΩΝ
Οι παρακάτω παρενέργειες υποχωρούν από μόνες τους μετά από 2-4 εβδομάδες λήψης του φαρμάκου. Οι πιο επίμονες (μπορεί να κρατήσουν για μήνες) είναι οι παρενέργειες που σχετίζονται με το σεξ.
Πονοκέφαλος: Συνήθως ανταποκρίνεται πλήρως στην παρακεταμόλη (Depon, Panadol). Η χρήση ασπιρίνης και άλλων μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων όπως μεφεναμικό οξύ (Ponstan), νιφλουμικό οξύ (Niflamol), δικλοφενάκη (Voltaren), νιμεσουλίδη (Mesulid) και άλλα μπορεί να αποδειχθούν αποτελεσματικά αν η παρακεταμόλη αποτύχει, αλλά καλό είναι να αποφεύγονται γιατί αυτά τα φάρμακα αυξάνουν την πιθανότητα αιμορραγίας από το στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο και το ίδιο κάνουν (έστω σε μικρό βαθμό και μάλλον σπάνια) και τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα αντικαταθλιπτικά, δηλαδή οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και οι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης (SNRIs).
Ανορεξία, ναυτία, έμετοι: Λήψη του φαρμάκου μαζί με το φαγητό. Λήψη γαστροκινητικών φαρμάκων όπως η δομπεριδόνη (Cilroton). Κατανάλωση γιαουρτιού. Κατανάλωση αφεψήματος πιπερόριζας (Ginger).
Υπνηλία: Λήψη του φαρμάκου το βράδυ πριν την κατάκλιση. Αν υπάρχει υπνηλία το πρωί μετά την αφύπνιση, μπορεί να δοκιμαστεί η λήψη του φαρμάκου 3-4 ώρες πριν την κατάκλιση ώστε να έχει προλάβει μέχρι το πρωί να αποβληθεί το μεγαλύτερο μέρος του από τον οργανισμό.
Νευρικότητα, διέγερση, άγχος, αϋπνία: Λήψη του φαρμάκου το πρωί. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν βενζοδιαζεπίνες (αγχολυτικά) για τον πρώτο μήνα της θεραπείας και μετά να διακοπούν σταδιακά όταν αυτή η παρενέργεια θα έχει υποχωρήσει.
Αύξηση σωματικού βάρους: Επειδή αυτή η αύξηση οφείλεται κυρίως σε αύξηση της όρεξης για υδατάνθρακες (όπως γλυκά και ζυμαρικά) μπορεί να αντιμετωπιστεί με μία ιδιαίτερη εγρήγορση στη διατροφή, ειδικά στην αρχή της θεραπείας και μέχρι αυτή η παρενέργεια να υποχωρήσει.
Παρενέργειες σχετικές με την σεξουαλική λειοτουργία: Παράλειψη λήψης του φαρμάκου μία ημέρα πριν από την συνουσία· παράλληλη λήψη φαρμάκων όπως είναι η μιρταζαπίνη (Remeron) και η βουπροπιόνη (Wellbutrin) για όσο κρατάει η αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή για την αντιμετώπιση της ελάττωσης της όρεξης για σεξ ή της δυσκολίας έλευσης οργασμού· λήψη σιλδεναφίλης (Viagra) ή άλλων αντίστοιχων φαρμάκων λίγη ώρα πριν τη συνουσία για την αντιμετώπιση προβλημάτων στην στύση.
